Türk Hukuku’nda uzaktan çalışma 2016 yılında 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 14. Maddesine eklenen fıkralar ile düzenlenmiş ve hukuken uygulama alanı bulmuştur. Anılan madde ile uzaktan çalışmanın tanımı yapılmış ve “Uzaktan çalışmanın usul ve esasları ile işin niteliği dikkate alınarak hangi işlerde uzaktan çalışmanın yapılamayacağı, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanması ile diğer hususların Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nca çıkartılacak yönetmelik ile belirleneceği” hususuna yer verilmiştir. Bahsi geçen yönetmelik “Uzaktan Çalışma Yönetmeliği” adı altında 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 14. Maddesine dayanılarak hazırlanmış ve 10 Mart 2021 tarihinde Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın hazırladığı “Uzaktan Çalışma Yönetmeliği” uzaktan çalışma ile yapılamayacak işleri, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanmasını ve uzaktan çalışmanın usul ve esaslarını belirlemektedir.

Bu yazımızda söz konusu yönetmelik hükümleri, ilgili yasa hükmü ile birlikte değerlendirilecektir.

Uzaktan Çalışma Nedir?

Uzaktan çalışmanın tanımı 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 14. Maddesinde yapılmış ve Yönetmelikte de aynı şekilde tekrar edilmiştir. Buna göre;

“Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir.”

Bu maddeden uzaktan çalışmanın 2 temel unsuru olduğu görülmektedir. Bunlar:

1-İşçinin iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi,

2- İş sözleşmesinin yazılı olarak yapılmasıdır.

Uzaktan Çalışma Sözleşmesinin Şekil Ve İçeriği   

Uzaktan çalışma için yazılı şekilde sözleşme yapılması şartı Kanunda ve Yönetmelik’in 5. maddesinde emredici olarak düzenlenmiştir. Bununla birlikte; Yönetmelik, yazılı şekilde yapılması şart olan bu sözleşmelerde bulunması gereken diğer zorunlu unsurları da saymıştır. Buna göre uzaktan çalışma sözleşmeleri; “işin tanımını, yapılma şeklini, işin süresi ve yerini, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususları, işveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükleri, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümleri” içermelidir.

Uzaktan Çalışmaya Geçiş

Yönetmeliğin 14. Maddesine göre, işçinin talebi, tarafların anlaşması veya işveren tarafından alınan karar üzerine iş ilişkisi doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabileceği gibi; hâlihazırda işyerinde çalışan işçinin iş sözleşmesi de uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilecektir.

Buna göre

A-halihazırda işyerinde çalışmakta olan bir işçinin uzaktan çalışmaya geçiş talebine dair izlenecek yol şöyledir;

1-İşçi tarafından yazılı bir talep ile yapılır.

2-İşçinin talebi işyerinde belirlenen usul doğrultusunda işverence değerlendirilir.

3-Talep değerlendirilirken, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstaslar kullanılır.

İşveren işçinin talebine ilişkin değerlendirme sonucunu 30 gün içerisinde işçiye talebin yapıldığı usulle bildirir.

B-Uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde, bu hususlara işveren tarafından karar verilir. Bu halde işveren tarafından alınan uzaktan çalışma kararı işçilere bildirilir ve uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin onayı alınmaz. Bununla birlikte; normal şartlar altında işveren tarafından alınacak uzaktan çalışma kararının bulunması halinde işçilerin onayı aranacaktır.

Yukarıda sayılan haller ve uzaktan çalışmaya geçiş hususunda tarafların anlaşması halinde Yönetmelik’in 5. Maddesinde yer alan hususlara uygun şekilde sözleşme yapılır. Ayrıca belirtmek gerekir ki, mükerrer iş ilişkisi kurulmaması ve mevcut sözleşmenin devamı olarak nitelendirilmesi için bu hususların taraflarca yapılacak uzaktan çalışmaya dair iş sözleşmesinde düzenlenmesi yerinde olacaktır.

Yönetmelik’te uzaktan çalışan işçinin tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunabileceği de düzenlemiştir. Buna göre, işçi yukarıda belirtilen usulle işyerinde çalışmaya geçiş talebi yapar ise işveren tarafından bu talebin öncelikli olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

Çalışma Mekanının Düzenlenmesi

Yönetmelik ile gerekli olması halinde uzaktan çalışmanın yapılacağı mekan ile ilgili düzenlemelerin iş yapılmaya başlanmadan önce tamamlanacağı belirtilmiştir. Bununla birlikte emredici olmayan bir hüküm ile anılan düzenlemelerden kaynaklanan maliyetlerin karşılanmasına ilişkin koşulların iş sözleşmesinde belirtilmesi düzenlenmiştir. Buna göre işin yerine getirilmesinden kaynaklanan maliyetlerin hangi tarafça karşılanacağı ve ilgili hususlar taraflarca yapılacak iş sözleşmesinde kararlaştırılacaktır.

Malzeme Ve İş Araçlarının Temini Ve Kullanımı

Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi amacıyla kullanacağı gerekli malzeme ve araçların temini ve karşılanmasından iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren yükümlü olacaktır. Söz konusu yönetmelik hükmünün ifadesine göre taraflarca yapılacak yazılı sözleşme ile bunun aksi kararlaştırılabilecektir.

Örneğin; taraflar sözleşme ile uzaktan çalışanın kendi bilgisayarını, cep telefonunu vs. araçlarını kullanacağını kararlaştırabilirler.

Uzaktan çalışmada ihtiyaç duyulan malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ve onarım koşulları açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilir. Yönetmelik hükümlerinde çalışana yapılacak bildirimlere ilişkin şekil şartı düzenlenmemiş ise de; bildirimlerin yazılı olarak yapılması ispat açısından yararlı olacaktır. Bunun yanı sıra, iş araçları işveren tarafından karşılanmış ise bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilir ve işçi tarafından imzalanmış olan bir nüshası işçinin özlük dosyasında saklanır. Bu liste sözleşme içerisinde veya iş sözleşmesine ek olarak düzenlenmiş ise ayrıca yazılı bir belge düzenlenmesi gerekmeyecektir. 

Üretim Maliyetleri

İçinde bulunduğumuz pandemi döneminde yapılan uzaktan çalışmalarda özellikle işçinin zorunlu masraflarının işveren tarafından karşılanıp karşılanmayacağı hususu tartışma konusu olmuştur. Buna karşın, Yönetmelik ile işin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin özel bir düzenleme yapılmamış; bu hususların taraflarca yapılacak yazılı sözleşme ile kararlaştırılabileceği ifade edilmiştir.

Çalışma Süresinin Belirlenmesi

Yönetmelikte; uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve çalışma süresinin iş sözleşmesinde, taraflar yapılacak yazılı sözleşme ile kararlaştırılabileceği; yönetmelikte mevzuatta öngörülen sınırlamalara bağlı kalınarak uzaktan çalışanın çalışma saatlerinde değişiklik yapılabileceği düzenlenmiştir.

Fazla çalışma ise işverenin yazılı talebinin işçi tarafından kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun şekilde yapılabilecektir. Buna göre, uzaktan çalışma döneminde fazla mesai yapılabilmesi için işverenin yazılı talebi ve işçinin onayı gerekmektedir. Onayın da yazılı olması ispat açısından yerinde olacaktır.

İletişim

Yönetmeliğin 10. maddesi uyarınca, uzaktan çalışmaya ilişkin iletişimin yöntemi ve zaman aralığının işçi ile işveren tarafından belirleneceği ifade edilmiş; bu hususta emredici bir düzenleme yapılmamıştır. Buna göre bu hususlar taraflarca yapılacak yazılı sözleşme ile kararlaştırılabilecektir.

Verilerin Korunması

Burada en çok merak edilen hususlardan biri de hiç şüphesiz uzaktan çalışma usulünde işverenin verilerinin nasıl korunacağı sorunudur. İlgili yönetmeliğe göre; verilerin korunmasına yönelik tedbirlerin alınmasından işveren sorumludur.  İşverenin uzaktan çalışanı, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirmesi gerekmektedir. Buna ek olarak; işveren korunması gereken verinin tanımı ve kapsamını da yapılacak olan sözleşme ile kararlaştırılması yerinde olacaktır.

Uzaktan çalışanın verilerin korunması amacıyla işveren tarafından kararlaştırılan işletme kurallarına eksiksiz uyması gerekmektedir. Diğer bir değişle, işverenin uzaktan çalışanı bilgilendirme ve verilerin korunmasına ilişkin gerekli tedbirleri alma yükümlülüğü söz konusu olduğu gibi uzaktan çalışanın da kendisine aktarılan bu kurallara uyma yükümlülüğü bulunmaktadır.

İş Sağlığı Ve Güvenliğine İlişkin Tedbirlerin Alınması

Yönetmeliğe göre; iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tedbirlerin alınmasında işveren, işin niteliğini dikkate alarak uzaktan çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür. Burada üzerinde durulması gereken husus uzaktan çalışma usulünde çalışanın geçirebileceği iş kazalarında işverenin yükümlülüklerini yerine getirdiğine dair ispat sorunudur.  Taraflarca yapılacak yazılı iş sözleşmesi ile işçinin uzaktan çalıştığı ortama özel iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri kararlaştırılabilir. Bununla birlikte, işveren tarafından uzaktan çalışan işçiye iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verildiğine, gerekli önlemlerin alındığına, bu eğitimlerin normal çalışma koşullarındaki sıklıkta verildiğine dair işçiden yazılı geri dönüş alınması ve uzaktan çalışmada İSG eğitim ve talimatlarına uygun olarak çalışmasına dair bildirimlerin yapılması yerinde olacaktır. Neticede Yönetmelik hükümleri ve ilgili yasal düzenlemeler gereğince işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemleri konusunda çalışanları bilgilendirmek, gerekli eğitimleri vermek ve bildirimleri yapmak gibi kanuni yükümlülüklerini yerine getirmesi gerekmektedir.

Uzaktan Çalışmanın Yapılamayacağı İşler

Konu ile ilgili yönetmelikte uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işler açıkça belirlenmiştir:

Yönetmeliğe göre; tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamaz. Ayrıca kamu kurum ve kuruluşlarınca ilgili mevzuatına göre hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile millî güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetlerden hangilerinde uzaktan çalışma yapılamayacağı birim, proje, tesis veya hizmetten sorumlu olan veya hizmeti alan kamu kurum ve kuruluşunca belirlenir.

Söz konusu düzenlemede belirtilen tehlikeli işler ve kamu kurum kuruluşları ile ilgili işler hariç olmak üzere tüm işlerde uzaktan çalışma yapılabilecektir.