İcra İflas Kanunu’nun 89. Maddesi Kapsamında Borçlunun 3. Kişilerdeki Haczedilebilecek Alacakları (İİK m. 89)

İcra ve İflas Kanunu’nun 89. Maddesinde, borçlunun üçüncü kişilerde bulunan alacaklarının da haczedilebileceği ve bu haczin ne suretle icra edilebileceği düzenlenmiştir. Buradaki alacaktan maksat, borçlunun bir kıymetli evraka bağlı olmayan, yani hamiline ait olmayan veya cirosu kabil bir senede bağlı bulunmayan alacaklardır (m.89/1). Şayet borçlunun 3. kişideki alacağı, hamiline ait bir senede veya poliçe ve sair cirosu kabil bir kıymetli evraka bağlı ise bu kıymetli evrak ve bundan doğan alacak taşınır mallar gibi haczedilir (88/1)¹.

Takip borçlusunun 3. kişide bulunan alacakları maaş ve ücret alacakları ile diğer alacaklar olarak ikiye ayrılır. Söz konusu borçlunun maaş ve ücret alacaklarının haczi İİK m.355-356 da ayrıca ve daha basit bir usulle düzenlenmiştir. Dolayısıyla bu alacakların haczi hakkında İİK m. 89 hükümleri uygulanmaz. Yani İİK m. 89, maaş ve ücretlerin dışındaki alacaklar hakkında uygulama alanı bulmaktadır².

II. Borçlunun Üçüncü Kişilerdeki Alacaklarının Haczi

      A. Anonim Şirketlerdeki Payların Haczi

1. Hisse Senedi veya İlmühaber Çıkarıldığı Hallerde

Anonim şirketlerde hisse senedi çıkarılması halinde bu hisse senetleri İİK m.88/1’e göre taşınır malların haczi hükümleri gereğince haczedilecektir. Anonim şirketteki paylar için hisse senedi çıkarılmasa dahi hisse senetlerinin yerini tutmak üzere ilmühaber çıkartılmışsa, yine İİK m. 88/1’e göre uyarınca taşınır malların haczi hükümleri gereğince haczedilir.

İİK m. 88 ve m. 94 bağlamında nama yazılı hisse senetlerinin fiilen haczedilip muhafaza altına alınmak suretiyle haczedilmesi mümkün olacaktır. İİK m.94 çerçevesinde hisse senedinin çıkartıldığı durumda haciz müzekkeresi ile şirket hissesine haciz koymak hukuken mümkün değildir. Aynı şekilde ilmühaber çıkartıldığında da durum değişmemektedir. Nitekim ilmühaber de kıymetli evrak hükmünü haiz bir belge olduğundan İİK m. 89 kapsamında ilmühaberin haciz ihbarnamesiyle haczedilmesi mümkün olmamaktadır. İİK m. 88 ve m. 94 bağlamında nama yazılı hisse senetlerinin de ancak fiilen haczedilip muhafaza altına alınmak suretiyle haczedilmesi mümkündür. Bu kural, kamu düzeni ile ilgili ve emredici bir kural olduğundan buna aykırı olarak İİK m.89 kapsamında haciz ihbarnameleri gönderilmek suretiyle haciz işlemlerinin gerçekleştirilmesi süresiz şikayete neden olur³.

2. Borçlunun Ortağı Olduğu Anonim Şirketteki Çıplak Payın Haczi

Şirket payları hisse senedi veya ilmühabere bağlanmamışsa çıplak pay gündeme gelir. Nihayetinde anonim şirketlerde şirket paylarını hisse senedine bağlamak zorunluluğu bulunmamaktadır. Söz konusu çıplak pay da hisse senedi gibi her türlü işlemin konusu yapılabilir; devredilebilir, haczedilebilir, rehnedilebilir veya üzerinde intifa hakkı kurulabilir⁴.

Borçlunun şirketteki çıplak payı haczedilmeden önce icra dairesi tarafından bu durum şirkete tebliğ edilir. Buna göre çıplak pay hissesinin haczinde nama yazılı senetlerin haczinde olduğu gibi fiili bir haciz işlemi gerçekleştirilmesine gerek yoktur. Dolayısıyla çıplak payın haczedilmesi için şirket mahalline fiili haciz için gitme gereği bulunmamaktadır.  İlgili anonim şirket, borçluya ait çıplak pay haczedildikten sonra bunu şirket pay defterine işlemek zorundadır. Fakat bu bir geçerlilik koşulu değildir. Pay defterine işlenmese dahi, anonim şirkete tebliğ edildiği tarihte haciz yapılmış sayılır (m.94/1)⁵.

      B. Üçüncü Kişilerdeki Müstakbel Alacakların Haczi

Üçüncü kişilerdeki müstakbel alacaklar, geciktirici (taliki) koşula bağlı olsa dahi haczedilebilir. Bir alacağın haczedilebilmesi için onun illa ki doğmuş bir alacak olması gerekmez. Doğmamış alacaklar da haczedilebilir⁶. Ancak, bu tür bir alacaktan bahsedebilmek için hukuki bir ilişkinin varlığı ve bu ilişkiden doğacak alacağın cinsinin ve borçlusunun belirli olması gerekir. Müstakbel alacaklara; işçi ve memurların ücret alacakları, kira alacağı, banka için iş yapan müteahhidin bankadan olan istihkak alacağı, banka teminat mektuplarından doğan alacak, mülkiyeti saklı tutma sözleşmesinden doğacak alacak, ortakların ortaklıktaki tasfiye, kâr payı, faiz, avans ve masraf alacağı, erteleyici şarta bağlı alacaklar gibi alacaklar örnek verilebilir. Bununla birlikte hukuki bir ilişki dışında sadece ihtimale veya ümide dayanan alacaklar, müstakbel alacak olarak değerlendirilemez ve haczedilemezler⁷.

Hukuki bir ilişki dışında sadece ihtimale veya ümide dayanan alacakların müstakbel alacak olarak değerlendirilemeyeceği ve haczedilemeyeceğine ilişkin Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 12.2.2019 tarihli kararı şu şekildedir:

“…Somut uyuşmazlığın incelenmesinde; İcra Dairesi tarafından üçüncü kişiye gönderilen bila tarihli 89/1 haciz ihbarnamesinde; “…İstanbul 2. Asliye Ticaret Mahkemesinin 2012/7 D. İş sayılı dosyasında verilen 04.01.2012 tarihli karar gereğince, borçluların nezdindeki doğmuş ve doğacak her türlü hak ve alacaklarının 6.000.000TL’si üzerine ihtiyati haciz konulduğu” bildirilmiştir. Haciz ihbarnamesinde herhangi bir hukuki ilişkiden söz edilmeden “…doğacak her türlü hak ve alacakların…” üzerin e haciz konulduğu görülmekte olup, iptal edilmesi gerektiği konusunda Özel Daire ile yerel mahkeme arasında bir görüş aykırılığı bulunmamaktadır.

…Yerel mahkemece, üçüncü kişi nezdindeki haczin, doğacak alacaklar yönünden sonuç doğurmayacağı kabul edildiğine göre şikâyetin doğacak alacaklar yönünden kabulü ile haciz ihbarnamesinin “ve doğacak” ibaresinin iptali sureti ile düzeltilmesi ile yetinilmesi gerekirken, doğmuş hak ve alacakları da kapsar şekilde Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 26. maddesine farklı anlam yüklenerek yazılı gerekçe ile 89/1 haciz ihbarnamesinin tamamen iptaline karar verilmesi isabetsizdir…” (Yargıtay HGK., E. 2017/369, K. 2019/130 T. 12.2.2019).

      C. Vadeli Mevduatın Haczi

Üçüncü kişi banka kendisine birinci haciz ihbarnamesi gönderildikten sonra 7 gün içerisinde, borç­lunun vadeli mevduatı hakkında icra dairesine cevap vermek zo­run­dadır. Meslek sırrı olarak bu bilgi hakkında icra dairesine cevap vermekten kaçınamaz (m. 367). Bunun üzerine, m.89’a göre icra dairesi, bankadan va­deli mevduatın vadesinden önce icra dairesine ödenmesini isteyebilir⁸.

Alacaklının İİK m.89/1’e göre asıl borçlunun bankadaki vadeli mevduat hesabına haciz ihbarnamesi gönderilmesi üzerine banka o alacağın üzerinde rehin hakkı olduğunu iddia edebilir. Bankanın bu iddiası gönderilen haciz ihbarnamesine itiraz niteliğindedir.

Konuya ilişkin Yargıtay 8. Hukuk Dairesi’nin 10.06.2020 tarihli kararı şu şekildedir:

“…Somut olayda, borçlu şirketin hesaplarında bulunan paraların haczi için davalı 3. kişi Bankaya 89/1 haciz ihbarnamesi gönderildiği, Banka tarafından verilen cevapta, borçlu şirketin Sultanhamam Mısır Çarşısı şubesi nezdinde 196505842855 numaralı ve 62617022 numaralı hesaba bağlı 46.200,00 TL bakiye vadeli mevduatının tespit edildiği, tespit edilen bakiyenin borçludan olan kredi alacağı nedeniyle bankalarına rehinli olduğu, haciz şerhinin bankanın rehin takas, mahsup hakkından sonra gelmek üzere kayıtlarına işlendiği bildirilmiştir. Buna göre, İcra Müdürlüğünce, Bankaya gönderilen 89/1 haciz ihbarnamesi üzerine Bankanın hesap üzerinde rehin hakkını ileri sürmesi, haciz ihbarnamesine itiraz mahiyetinde olup, bu itirazın İİK. 89. maddede düzenlendiği şekilde çözümlenmesi gerekir. Açıklanan nedenlerle istihkak davasının reddine karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsizdir…” (Yargıtay 8. HD., E. 2017/15863 K. 2020/3293 T. 10.6.2020).

      D. Borçlunun Bankadan Olan Her Türlü Alacağı

Borçlunun, bankada mevduat alacağından başka alacakları da olabilir. Bunlar; borçlunun bankaya tahsili için verdiği senetlerin bedelleri, borçlu adına bankaya gelmiş ancak henüz borçluya ödenmemiş havaleler, bankadaki vadeli veya vadesiz döviz tevdiat hesabı vb. olabilir⁹. Borçlunun bankadaki bu alacaklarının üzerine icra dairesi tarafından İİK m.89’a göre haciz ihbarnameleri gönderilmek suretiyle haciz tatbik edilir.

III. Borçlunun Üçüncü Kişilerdeki Taşınır Mallarının Haczi

İİK m. 89, üçüncü kişilerdeki alacaklar hakkında uygulanmakla birlikte, takip borçlusunun üçüncü kişideki taşınır (menkul) mallarının haczi için de uygulanır¹⁰. Fakat alacaklı mutlaka bu haciz sürecini m. 89’a göre işletmek zorunda değildir. Alacaklı m.99’da düzenlenen istihkak davası yoluna da başvurabilir¹¹.

IV. SONUÇ

İİK’nın 89. maddesi kapsamında alacaklı, borçlunun üçüncü bir kişide bulunan alacağının haczini istemek sureti ile alacağını elde etme imkanına sahip olmaktadır.  Fakat kıymetli evraka bağlanmış alacaklar, taşınır mallar hakkında uygulanan hükümlere; maaş ve ücretten kaynaklanan alacaklar ise İİK m.355-356 hükümlerine tabi olarak haczedilmekte olup, İİK m. 89 bu alacakların haczinde uygulanmaz.

Müstakbel alacaklara; işçi ve memurların ücret alacakları, kira alacağı, banka için iş yapan müteahhidin bankadan olan istihkak alacağı, banka teminat mektuplarından doğan alacak, mülkiyeti saklı tutma sözleşmesinden doğacak alacak, ortakların ortaklıktaki tasfiye, kar payı, faiz, avans ve masraf alacağı, geciktirici şarta bağlı alacaklar gibi alacaklar örnek verilebilir. Bununla birlikte hukuki bir ilişki dışında sadece ihtimale veya ümide dayanan alacaklar, müstakbel alacak olarak değerlendirilemez ve haczedilemezler.

Borçlunun bankaya tahsili için verdiği senetlerin bedelleri, borçlu adına bankaya gelmiş ancak henüz borçluya ödenmemiş havaleler, bankadaki vadeli veya vadesiz döviz tevdiat hesabı üzerine de İİK m.89’a göre haciz ihbarnamesi gönderilmek suretiyle haciz tatbik edilir. İİK m. 89 takip borçlusunun üçüncü kişideki taşınır (menkul) mallarının haczi için de uygulanır; fakat alacaklı mutlaka bu haciz sürecini m. 89’a göre işletmek zorunda değildir. Alacaklı m.99’da düzenlenen istihkak davası yoluna da başvurabilir.

¹ KURU, Baki, İcra ve İflas Hukuku El Kitabı, Türkmen Kitabevi, 2. Tıpkı Bası, İstanbul, Ocak 2006, s.404.

² KURU, Baki/ARSLAN, Ramazan/YILMAZ, Ejder, İcra ve İflas Hukuku Ders Kitabı, 27. Baskı, Ankara 2013, s.254.

³ UYAR, Talih, İcra ve İflâs Kanun Şerhi, Bilge Yayınevi, 2. Baskı, C. 5, s.7603.

⁴ KURU, İcra ve İflas Hukuku El Kitabı, s.393.

⁵ KURU, İcra ve İflas Hukuku El Kitabı, s.393.

⁶ KURU, El Kitabı, s.428.

⁷ AKİL, Cenk, Borçlunun Üçüncü Kişideki Mal ve Alacaklarının Haczi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2009, s.110.

⁸ KURU, El Kitabı, s.427.

⁹ AKİL, s.73.

¹⁰ KURU, El Kitabı, s.432.

¹¹ KURU, El Kitabı, s.433.