Anonim Şirketlerde Çıplak Pay Haczi (İİK. m. 94)

Çıplak pay haczi; anonim şirketlerde hisse senedine bağlanmamış payların haczedilmesi olup; İcra ve İflas Kanunu 94. Madde gereğince şirkete yapılan tebliğ ile gerçekleşmektedir. Çıplak pay haczinde, anonim şirkete icra dairesince tebliğ yapılması ve borçlunun payının üçüncü kişilere devrinin önlenmesi esastır.

1. Anonim Şirkette Çıplak Pay Kavramı:

Anonim şirkette senede bağlanmamış paylara çıplak pay denmektedir. Çıplak pay, senede bağlanmış pay ayrımı özellikle pay haczi/takip hukuku açısından önem taşımaktadır.

Yargıtay kararlarına göre: “…Anonim şirkette, payın (hissenin) hisse senedine bağlanması zorunlu değildir. Eğer pay, hisse senedine (veya ilmühabere) bağlanmazsa, çıplak pay olarak kalır. Hisse senedine (ve ilmühabere) bağlanmamış (çıplak) pay da hisse senedi gibi her çeşit işlemin konusu yapılabilir; devredilebilir, rehnedilebilir, üzerinde intifa hakkı tanınabilir, haczedilebilir…”¹ İlgili Yargıtay Kararında bahsedildiği üzere anonim şirketlerde payın, senede bağlanma zorunluluğu olmayıp, çıplak paylar da devir gibi çeşitli hukuki işlemlere konu olabilecektir. Payın hisse senedine bağlanması ise tedavül kolaylığı sağlayacaktır. Burada çıplak pay ile senede bağlanmış pay arasındaki önemli fark takip hukukuna etkili olarak ortaya çıkmaktadır².

2. Çıplak Payların Haczi

Anonim şirkette paylar için pay senedi/ilmühaber çıkarılmamış ise (çıplak pay ise) haciz işlemi; pay sahiplerinin alacaklıları tarafından, icra dairesinden şirkete tebliğ yapılarak tesis edilir. Çıplak paylar, icra dairesince yapılacak tebligat ile haczolunur. Söz konusu haciz işlemi anonim şirketin pay defterine işlenir. Ancak haczin pay defterine işlenmesi zorunlu bir işlem olsa da haczin geçerliliğini etkilemez. Haciz işlemi icra dairesince şirkete yapılan tebliğ ile gerçekleşmiş olur. İcra dairesi haczi, şirkete tebliğ ettikten sonra İİK.m.94 gereğince haczi, tescil edilmek üzere ticaret siciline bildirir.

İİK.m. 88/1’de belirtildiği üzere; haczolunan paralar, hamiline yazılı senetler, poliçeler, cirosu kabil senetler, banknotlar, altın, gümüş ve kıymetli şeyler icra dairesi tarafından muhafaza edilir. Bu fıkrada yazılan şeylere icra dairesi tarafından el konulması, bunların haczi için geçerlik şartıdır.

Anonim şirket hisselerini temsil etmek üzere çıkarılan geçici pay senedi ilmuhaberlerinin, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 486/2, 490, 645, 647 ve 654. maddeleri uyarınca kıymetli evraktan sayılması nedeniyle, bu evrakın haczi için İİK’nun 88. maddesinin yukarıda belirtilen hükmü uyarınca, evraka fiilen el konulması zorunludur.

Çıplak payın haczi İcra ve İflas Kanunu’nun 94. maddesinde düzenlenmiş olup, maddeye göre;

• “Anonim şirketlerde paylar için pay senedi veya pay ilmühaberi çıkarılmamışsa, borçlunun şirketteki payı icra dairesi tarafından şirkete tebliğ olunarak haczedilir. Bu haczin şirket pay defterine işlenmesi zorunludur; ancak haciz, şirket pay defterine işlenmemiş olsa bile şirkete tebliğ tarihinde yapılmış sayılır. Haciz, icra dairesi tarafından tescil edilmek üzere Ticaret Siciline bildirilir. Bu durumda haczedilen payların devri, alacaklının haklarını ihlâl ettiği oranda batıldır. Haczedilen payların satışı, taşınır malların satışı usulüne tâbidir. Diğer taşınırlarda icra dairesi başkasına devre mâni tedbirleri alır.” şeklindedir.

Kanun, çıplak payın, icra dairesi tarafından borçlu şirkete tebliğ olunarak haczedileceğini ifade etmiş, ancak madde metninde tebliğin ne şekilde gerçekleşeceği belirtilmemiştir. Dolayısıyla bu konuyla ilgili farklı Yargıtay kararları ortaya çıkmıştır.  Yargıtay’ın haciz işleminin bizzat icra müdürü tarafından mahalline gidilerek yapılabileceği yönünde kararları olmakla birlikte Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun haciz işlemi için icra müdürünün şirket merkezine gitmesine gerek olmadığı yönünde kararları da bulunmaktadır³.

I. Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin haciz işleminin İcra Müdürlüğü tarafından şirket merkezine bizzat gidilerek yapılabileceği yönündeki 2009/29850 E. 2010/10936 K. Sayılı 03.05.2010 Tarihli Kararı şu şekildedir;

“…Anonim şirketlerde hisse senedi çıkarılması zorunluluğu yoktur. Hisse senedi çıkarılmış ise, bunlar menkul mallarla ilgili haciz ve muhafaza hükümlerini düzenleyen İİK.’nun 88. maddesi uyarınca İcra Müdürlüğünce haczedilebilir ve muhafaza altına alınır. Hisse senedi çıkarılmamış ise, borçlunun 3. kişi nezdinde bulunan ve henüz kıymetli evraka bağlanmamış hisse hakları İİK.’nun 94. maddesi gereğince İcra Müdürlüğü tarafından mahalline bizzat gidilerek ve pay defterine işlenmek suretiyle haciz işlemi yapılabilir…”

II. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun haciz işleminin gerçekleştirilmesi için İcra Müdürünün bizzat şirket merkezine gitmesine gerek olmadığı borçlu şirkete ihbarname (bildiri) göndermenin yeterli olacağı yönündeki 2007/12-332 E. 2007/446 K. Sayılı 04.07.2007 Tarihli Kararı ise aşağıdaki gibidir;

“…Anonim şirketlerde paylar için pay senedi veya pay ilmuhaberi çıkartılmamışsa, borçlunun şirketteki (çıplak) payı, icra dairesi tarafından şirkete tebliğ olunarak haczedilir. (İİK.m.94/1 C.3). Buna göre, çıplak pay hissesinin haczine karar veren icra müdürü, bu hacizle ilgili muhafaza tedbiri almak için mahalline (anonim şirket merkezine) gitmek zorunda değildir. İcra Müdürü, İİK.m.94/1 C.3 hükmüne göre, anonim şirkete bir ihbarname (bildiri) göndermekle de yetinebilir…”

III. Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin haciz işleminin şirkete tebliğ edilecek bir haciz müzekkeresi ile olabileceği gibi İİK. m. 89 hükmü uyarınca şirkete tebliğ edilecek bir haciz ihbarnamesi ile de olabileceği yönündeki 2016/7120 E. 2016/15450 K. Sayılı 01.06.2016 Tarihli Kararı şu şekildedir;

Anonim şirket çıplak pay haczi şirkete tebliğ edilecek bir haciz müzekkeresi ile olabileceği gibi İİK.’nun 89. maddesi hükmü uyarınca şirkete tebliğ edilecek bir haciz ihbarnamesi ile de olabilir. (İİK.m.94/1 CA Prof. Dr. Baki Kuru, İcra ve İflas Hukuku El Kitabı, 2013 baskı s,451) …”

IV. Yargıtay 8. Hukuk Dairesi’nin haciz işleminin haciz yazısı tebliğ olunarak veya İcra Müdürlüğünce mahalline bizzat gidilerek gerçekleştirilebileceği yönündeki 2016/15039 E. 2016/15530 K. Sayılı 15.11.2016 Tarihli Kararı şu şekildedir;

“…Hisse senedi çıkarılmamış ise borçlunun 3.kişi nezdinde bulunan ve henüz kıymetli evraka bağlanmamış hisse hakları İİK’nun 94. maddesi gereğince, icra dairesi tarafından şirkete haciz yazısı tebliğ olunarak haczedilir. Borçlunun hissesinin haczedildiğinin tebliği üzerine haczin şirket pay defterine işlenmesi zorunludur. Ancak şirket pay defterine işlenmemiş olsa bile, şirkete tebliğ tarihinde yapılmış sayılır. Öte yandan icra müdürlüğünce mahalline bizzat gidilerek haczin şirkete tebliği suretiyle ve bu hususu tutanakla tespit ederek pay haczi yapılabilir. Bu durumda da haczin şirkete tebliğ edildiği tarih haciz tarihi sayılır…”

Yukarıda yer alan Yargıtay kararlarına göre, çıplak payın haciz işlemi;

• Bizzat icra müdürü tarafından mahalline gidilerek;
• İİK. m. 89 gereğince anonim şirkete tebliğ edilecek haciz ihbarnamesi ile;
• İİK. m. 89 gereğince birinci haciz ihbarnamesine gerek olmadan anonim şirkete tebliğ edilecek bir haciz bildirisi,

müzekkeresi ile de yapılabilmektedir. Haciz işleminin bizzat icra müdürü tarafından mahalline gidilerek yapılması halinde takip yapılan yer haciz mahallinin yani şirket merkezinin farklı olması icra dairesinin yetkisi ve zaman kaybı konusunda problemlere yol açabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Uygulamada sadece Ticaret Sicil Memurluğuna müzekkere yazılarak da haciz işleminin yapılabildiği durumlar mevcuttur⁴. Ancak açık kanun hükmü ile tebliğ şartı arandığından yalnızca Ticaret Sicil Memurluğuna yazı yazılması halinde haciz işlemi geçersiz olabilir.

a. Haciz İhbarnamesi ya da Haciz Müzekkeresi Tebliği ile Çıplak Payı Haczi

İcra müdürü, çıplak payın hissesinin haczi için haciz mahalline gitmek zorunda olmayıp anonim şirkete m. 89’a göre birinci haciz ihbarnamesi ya da ayrıca hacze ilişkin gerekli unsurları ve hususları kapsayan (alacaklı adı, borçlu adı, icra dosya numarası, borç miktarı, neyin haczedildiği vb.) bir müzekkereyi tebliğ ederek işlemi gerçekleştirebilecektir⁵. Gönderilen ihbarname veya müzekkerede bulunması gerekenler aşağıdaki kararda yer almaktadır;

“…Bu ihbarnamede (bildiride), borçlunun anonim şirketteki çıplak payının haczedildiği, bu haczin pay defterine işlenmesi, ilerde hisse senedi (veya ilmuhaber) çıkarılması halinde borçlunun (çıplak) payına düşen hisse senetlerinin (veya ilmuhaberlerin) borçluya verilmeyip, icra dairesine (dosyasına) teslim edilmesi, borçluya çıplak payı ile ilgili bütün tebligatın bundan böyle icra dairesine yapılması ve borçlunun muvafakatinin alınması gereken bütün müşterek tasarruflar ve kararlar için borçlu ortak yerine icra dairesinin muvafakatinin alınması gerektiği (anonim şirkete) ihbar edilir (bildirilir). Böylece, borçlunun haczedilen çıplak payı üzerindeki tasarruf yetkisinin kısıtlanmış olduğu (İİK.m.86. m.94/1 C.6) anonim şirkete bildirilmiş ve buna aykırı davranışlara karşı gerekli muhafaza tedbirleri (İİK.m.90) alınmış olur…”⁶

Yukarıda yer verdiğimiz kararın devamında haciz ihbarnamesi veya müzekkeresini alan anonim şirket yetkilisinin, çıplak payın haczedildiğini şirket pay defterine işlemesi gerektiği belirtilmiştir;

“…İcra Dairesinin bu ihbarnamesini (haciz bildirisini) alan anonim şirket, çıplak payın haczedildiğini şirket pay defterine işlemek zorundadır; ancak, çıplak pay haczi, şirket pay defterine işlenmemiş olsa bile, (haciz bildirisinin) anonim şirkete tebliğ edildiği tarihte yapılmış sayılır. (İİK.m.94/1 C.4 Prof. Dr. Baki Kuru, İcra ve İflas Hukuku El Kitabı, 2004 baskı, s.392,393) …”

22.06.2021 Tarihli Güncel Yargıtay kararlarına göre çıplak pay haczinin gerçekleşmesi için icra müdürünün/memurunun bizzat icra mahallinde çıplak pay haczi işlemlerini gerçekleştirmesine gerek yoktur:

“Anonim şirketlerde paylar için pay senedi veya pay ilmuhaberi çıkartılmamışsa, borçlunun şirketteki (çıplak) payı, icra dairesi tarafından şirkete tebliğ olunarak haczedilir (İİK. m. 94/1 C.3). Buna göre, çıplak pay hissesinin haczine karar veren icra müdürü, bu hacizle ilgili muhafaza tedbiri almak için mahalline (anonim şirket merkezine) gitmek zorunda değildir. İcra müdürü, İİK. m. 94/l C.3 hükmüne göre, anonim şirkete bir ihbarname (bildiri) göndermekle de yetinebilir. Bu ihbarnamede (bildiride), borçlunun anonim şirketteki çıplak payının haczedildiği, bu haczin pay defterine işlenmesi, ilerde hisse senedi (veya ilmuhaber) çıkarılması halinde borçlunun (çıplak) payına düşen hisse senetlerinin (veya ilmuhaberlerin) borçluya verilmeyip, icra dairesine (dosyasına) teslim edilmesi, borçluya çıplak payı ile ilgili bütün tebligatın bundan böyle icra dairesine yapılması ve borçlunun muvafakatinin alınması gereken bütün müşterek tasarruflar ve kararlar için borçlu ortak yerine icra dairesinin muvafakatinin alınması gerektiği (anonim şirkete) ihbar edilir (bildirilir). Böylece, borçlunun haczedilen çıplak payı üzerindeki tasarruf yetkisinin kısıtlanmış olduğu (İİK. m. 86. m. 94/1 C.6) anonim şirkete bildirilmiş ve buna aykırı davranışlara karşı gerekli muhafaza tedbirleri (İİK. m. 90) alınmış olur.”⁷ şeklindedir. İlgili güncel Yargıtay kararından da anlaşıldığı üzere; çıplak pay haczinin gerçekleşmesi için tebliğin gerçekleşmesinin yeterli olduğu, anonim şirketin tasarruf yetkisinin böylece kısıtlanmış olduğu anlaşılmaktadır.

b. Mahallinde Bizzat Memur Vasıtasıyla Çıplak Payın Haczi

İcra müdürü şirket merkezinde düzenlediği tutanak ile haciz işlemini tebliğ edebilir. Bu halde icra müdürü pay defterinin ibraz edilmesi halinde çıplak payın haczedildiğini bizzat kendisi deftere işleyerek tutanağa geçirebilir. Pay defteri ibraz edilmezse de payın haczi gerçekleşmiş olacaktır⁸.

3. Haczin Borçluya Bildirilmesi

İcra dairesinin, senede bağlanmamış ya da ilmühaberi çıkarılmamış payların haczinde tesis edeceği ilk işlem haczi şirkete tebliğ etmesidir. İcra dairesi haczi, şirkete tebliğ ettikten sonra tescil edilmek üzere ticaret siciline bildirir(İİK m. 94). İcra dairesinin tescil edilmek üzere ticaret siciline yapmış olduğu bildirim, şirkete yapılan tebliğ ile eş zamanlı olabilir. Zira haczin geçerliliğinin sağlanmasında korunması gereken hukuki yarar, tescil ile sağlanacak hukuki yarardan önce gelir. Haczedilen payların devri durumunda, devir işlemi sonucunda alacaklının hakları ihlal edildiğinde bu devir işlemi geçersizdir. Geçersizlik, her somut olaya ve alacaklının haklarının ihlal edilmesindeki oran ölçütüne göre tespit edilecektir. Kanun koyucu bu durumu “Haczedilen payların devri, alacaklının haklarını ihlâl ettiği oranda batıldır.” hükmü ile açıklamış ancak, aynı zamanda “tescil” hükmünü getirerek devrin geçersizliğinin tescil öncesi ve sonrası durumları ile ilgili çelişkiye neden olmuştur.⁹

Alacaklı satış talebinde bulunmadan önce, yevmiye defterine şerh verilerek borçlu gıyabında yapılan çıplak pay haczi ile ilgili; borçluya İİK.m.103 gereğince örnek davet kağıdı tebliğ edilerek haciz işlem bildirilmelidir. Haczin hükmünü icra edebilmesi için borçluya işbu haciz işlemini haber vermek zorunluluğu kanundan doğmaktadır. Haciz işlemleri tebliğ edilip, yevmiye defterine şerh edilerek ve haczin yapılmış olduğu borçluya ihbar edilerek çıplak pay haczi gerçekleşmektedir. Haczin hükmü, alacaklının ve icra dairesinin muvafakati olmaksızın borçlunun artık söz konusu paylar ile ilgili tasarruf yetkisinin ortadan kalkmasıdır.

4. Çıplak Pay Haczinin Tebliğinin Sonuçları 

• Çıplak pay haczinin tebliği tarihinde, anonim şirket hakkında alacaklının talebi ile başlatılan haciz işlemleri gerçekleşmiş sayılır.

Yargıtay 12. Hukuk Dairesi, 2016/21556 E., 2017/662 K. Sayılı, 19.1.2017 Tarihli Kararına göre:

“İcra dairesinin bu ihbarnamesini (haciz bildirisini) alan anonim şirket, çıplak payın haczedildiğini şirket pay defterine işlemek zorundadır; ancak, çıplak pay haczi, şirket pay defterine işlenmemiş olsa bile, haciz bildirisinin anonim şirkete tebliğ edildiği tarihte yapılmış sayılır. (İİK. m. 94/1 CA Prof. Dr. Baki Kuru, İcra ve İflas Hukuku El Kitabı, 2004 baskı, s. 392, 393).

İİK’nun 88. maddesinin birinci fıkrasına göre ise, haczolunan paraları, banknotları, hamiline ait senetleri, poliçeler ve sair cirosu kabil senetlerle altın ve gümüş ve kıymetli şeyleri icra dairesi muhafaza eder. Bu fıkrada yazılan şeylere icra dairesi tarafından el konulması, bunların haczi için geçerlik şartıdır. Anonim şirket hisselerini temsil etmek üzere çıkarılan geçici pay senedi ilmuhaberlerinin, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 486/2, 490, 645, 647 ve 654. maddeleri uyarınca kıymetli evraktan sayılması nedeniyle, bu evrakın haczi için İİK’nun 88. maddesinin yukarıda belirtilen hükmü uyarınca, evraka fiilen el konulması zorunludur.” şeklindedir.

• Bir diğer husus ise tebliğ yapıldıktan sonra hisse senetlerinin icra müdürüne teslim zorunluluğudur.

İİK. m. 89/I veya m. 94/I gereğince haczin tebliğ edildiği çıplak paylara ilişkin ilmühaberlerin ya da hisse senetlerinin çıkarılması halinde icra müdürlüğüne teslim edilmesi gerekmektedir.¹⁰ İcra Müdürlüğü’nün tebliğinden sonra anonim şirket idaresinin itirazda bulunmamasının sonucu hakkındaki Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin 2009/29850 E. 2010/10936 K. Sayılı 03.05.2010 Tarihli Kararı:

“…Haciz keyfiyeti de borçlunun hissesini elinde bulunduran 3. şahıslara ihbar edilir. Anonim ve hisseli komandit şirketlerin henüz kıymetli evrak niteliğinde senede bağlanmamış hisselerinin haczinde İİK.’nun 94. maddesi doğrultusunda yapılan tebliğden sonra şirket idaresi itirazda bulunmamış veya itiraz reddedilmiş ise hisselerin borçlu adına ve hesabına şirket nezdinde ve mamelekinde bulunduğu kesinleşir…” şeklindedir.

Sonuç olarak; Yargıtay Kararlarından da anlaşıldığı üzere çıplak pay haczi anonim şirkete tebliğ edildiği tarihte gerçekleşmiş sayılır. Haczin tebliğ edildiği çıplak paylara ilişkin ilmühaberlerin ya da hisse senetlerinin çıkarılması halinde icra müdürlüğüne teslim edilmesi gerekmektedir. 

¹  Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 2007/12-332 E., 2007/446 K., 04.07.2007 T.

² DÖNMEZ, R. Murat, Anonim ve Limited Şirketlerde Hisse Haczi ve Paraya Çevrilmesi, 6102 Sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Güncellenip Genişletilmiş 4. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2011, s.39-40.

3 DÖNMEZ, s. 94-95.

4 DÖNMEZ, s.99.

⁵ DÖNMEZ, s.101.

⁶ Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 2007/12-332 E., 2007/446 K., 04.07.2007 T.

⁷ Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 2021/5724 E., 2021/6773 K., 22.6.2021 T.

⁸ DÖNMEZ, s.105.

⁹ Av. ÖZSUNGUR, Fahri, “Anonim Şirkette Çıplak Pay Haczinin Ticaret Siciline Tescili Sorunu”, www.dergipark.org.tr, son erişim tarihi: 31.08.2021.

¹⁰ DÖNMEZ, s.101.