İnternet   ortamında düşüncelerin açıklanması ve yayılması; basılı yayınlara oranla daha kolay, ucuz, hızlı ve yaygındır. İnternet sitelerine erişim kolay olduğu gibi bu sitelerin büyük miktarda veriyi muhafaza etme ve yayma imkânı vardır. Bu sebeple internet ortamında yapılan yayınlarla bazı suçlar daha kolay işlenebilmekte özellikle de kişilik hakları   herkes tarafından kolay bir şekilde ihlal edilebilmektedir.

Kanun koyucu; internet ortamında işlenen suçlarla mücadelenin daha etkin yapılabilmesi, özel hayatın ve kişilik haklarının hızlı ve etkili bir şekilde korunması ihtiyacı nedeniyle genel dava veya savcılığa şikâyet usulünün yanında özel ve hızlı bazı usuller öngörmüştür. Söz konusu usullerden biri de 5651 sayılı kanun ile getirilen ve Sulh Ceza Hakiminin çekişmeli olmayan bir usulle veya Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (“BTK”) Başkanının daha sonra sulh ceza hakiminin onayına sunulmak üzere verdiği içeriğin yayından çıkarılması ve yayına erişimin engellenmesi kararlarıdır.

5651 sayılı kanunun 2.maddesinde bazı tanımlar yapılmıştır. İnternetten içerik kaldırma veya erişim engellenmesi kararı talep dilekçesinde veya 5651 sayılı kanun çerçevesinde yapılan itirazlarda özellikle aşağıdaki kavramalara dikkat edilmelidir.

• Erişim sağlayıcı:Kullanıcılarına internet ortamına erişim olanağı sağlayan her türlü gerçek veya tüzel kişileri,
• İçerik sağlayıcı:İnternet ortamı üzerinden kullanıcılara sunulan her türlü bilgi veya veriyi üreten, değiştiren ve sağlayan gerçek veya tüzel kişileri,
• Yer sağlayıcı:Hizmet ve içerikleri barındıran sistemleri sağlayan veya işleten gerçek veya tüzel kişileri,
• Birlik:Erişim Sağlayıcıları Birliğini,
• Başkan:Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanını,
• Erişimin engellenmesi: Alan adından erişimin engellenmesi, IP adresinden erişimin engellenmesi, içeriğe (URL) erişimin engellenmesi ve benzeri yöntemler kullanılarak erişimin engellenmesini,
• İçeriğin yayından çıkarılması:İçerik veya yer sağlayıcılar tarafından içeriğin sunuculardan veya barındırılan içerikten çıkarılmasını,
• URL adresi:İlgili içeriğin internette bulunduğu tam internet adresini,

İfade eder.

İnternette yayınlanan resim, video, haber, yorum vb. içeriklerin kaldırılması şartları 5651 sayılı Kanun’un 8. ve 9. maddelerinde düzenlenmiştir.

I. Erişimin Engellenmesi ve Yerine Getirilmesi

5651 sayılı kanunun “Erişimin engellenmesi kararı ve yerine getirilmesi” başlıklı8. maddesinde, tahdidi olarak sayılan suçların internet ortamında yapılan yayınlar vasıtasıyla işlendiğine ilişkin yeterli şüphe bulunması halinde soruşturma evresinde Sulh ceza hakimliği, kovuşturma evresinde ise mahkeme tarafından erişimin engellenmesi kararı  verilir. Erişim engelleme talebinin bu madde kapsamında talep edilebilmesi için kanunda sınırlı sayı ilkesi uyarınca belirtilen suçlarından en az birinin erişime engellenmesi talep edilen yayın veya yayınlar vasıtasıyla işlenmesi gerekmektedir. Bu şuçlar;

a) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda yer alan;

1) İntihara yönlendirme (madde 84),

2) Çocukların cinsel istismarı (madde 103, birinci fıkra),

3) Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını kolaylaştırma (madde 190),

4) Sağlık için tehlikeli madde temini (madde 194),

5) Müstehcenlik (madde 226),

6) Fuhuş (madde 227),

7) Kumar oynanması için yer ve imkân sağlama (madde 228),

suçları.

b) 25/7/1951 tarihli ve 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanunda yer alan suçlar.

c) (Ek:25/3/2020-7226/32 md.) 29/4/1959 tarihli ve 7258 sayılı Futbol ve Diğer Spor Müsabakalarında Bahis ve Şans Oyunları Düzenlenmesi Hakkında Kanunda yer alan suçlardır.

Erişimin engellenmesi kararı, soruşturma evresinde hâkim, kovuşturma evresinde ise mahkeme tarafından verilir. Soruşturma evresinde, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısı tarafından da erişimin engellenmesine karar verilebilir. Bu durumda Cumhuriyet savcısı kararını yirmi dört saat içinde hâkimin onayına sunar ve hâkim, kararını en geç yirmi dört saat içinde verir. Bu süre içinde kararın onaylanmaması halinde tedbir, Cumhuriyet savcısı tarafından derhal kaldırılır.

Sulh ceza hakimliği, mahkeme veya Cumhuriyet savcısı tarafından verilen erişim engellenmesi kararının birer örneği, gereği yapılmak üzere Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’na (bundan sonra kısaca Kurum olarak adlandırılacaktır) gönderilir. Erişimin engellenmesi kararının gereği, derhal ve en geç kararın bildirilmesi anından itibaren “dört saat” içinde Kurum tarafından yerine getirilir.

Kural olarak erişimin engellenmesi kararını sulh ceza hakimliği ve mahkemeler tarafından verilirken 5651 sayılı kanunun 8/4 maddesinde sayılan istisnai hallerde   Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanı (bundan sonra kısaca Başkan olarak adlandırılacaktır) hiçbir karar   olmadan kendiliğinden erişimin engellenmesine karar verebilir.

• İçeriği yukarıdaki fıkrada belirtilen suçları oluşturan yayınların içerik veya yer sağlayıcısının yurt dışında bulunması halinde  erişimin engellenmesi kararı re’sen Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanı tarafından verilir. Bu karar, erişim sağlayıcısına bildirilerek gereğinin yerine getirilmesi istenir.
• İçerik veya yer sağlayıcısı yurt içinde bulunsa dahi çocukların cinsel istismarı, müstehcenlik, fuhuş, kumar oynanması için yer ve imkan sağlama suçları ile 29/4/1959 tarihli ve 7258 sayılı Futbol ve Diğer Spor Müsabakalarında Bahis ve Şans Oyunları Düzenlenmesi Hakkında Kanunda yer alan suçları oluşturan yayınlara ilişkin olarak erişim engellenmesi kararı re’sen Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanı tarafından verilir ve bu karar erişim sağlayıcısına bildirilerek gereğinin yerine getirilmesi istenir.

Yine istisnai hallerden biri diğeri de 5651 sayılı kanunun 8/14 maddesinde düzenlenmiştir.

• 5602 sayılı Şans Oyunları Hasılatından Alınan Vergi, Fon ve Payların Düzenlenmesi Hakkında Kanunda tanımlanan Kurum ve kuruluşlar, kendi görev alanına giren suçların internet ortamında işlendiğini tespit etmeleri hâlinde, bu yayınlarla ilgili olarak erişimin engellenmesi kararı alabilirler. Erişimin engellenmesi kararları uygulanmak üzere Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’na gönderilir.

5651sayılı kanunun 8/4 maddesinde erişimin engellenmesine doğrudan Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanı tarafından karar verilmesi istisnai hali dışında 8.madde uyarınca verilen tüm erişim engelleme kararları gereğinin yapılması için Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’na gönderilir.

II. Gecikmesinde Sakınca Bulunan Hâllerde İçeriğin Çıkarılması Ve/Veya Erişimin Engellenmesi

• Yaşam hakkı,
• Kişilerin can ve mal güvenliğinin korunması,
• Millî güvenlik ve kamu düzeninin korunması,
• Suç işlenmesinin önlenmesi veya genel sağlığın korunması,

Sebeplerinden bir veya bir kaçına bağlı olarak soruşturma evresinde Sulh ceza hakimliği, kovuşturma evresinde ise mahkeme tarafından  erişimin engellenmesi kararı verilebilir.

Bu maddede de istisnai bir durum olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhurbaşkanlığı’nın talebiyle veya millî güvenlik ve kamu düzeninin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi veya genel sağlığın korunması ile ilgili bakanlıkların talebi üzerine Başkan tarafından internet ortamında yer alan yayınla ilgili olarak içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararı verilebileceği düzenlenmiştir.

Karar, Başkan tarafından derhâl erişim sağlayıcılara ve ilgili içerik ve yer sağlayıcılara bildirilir. İçerik çıkartılması ve/veya erişimin engellenmesi kararının gereği, derhâl ve en geç kararın bildirilmesi anından itibaren dört saat içinde yerine getirilir.

Cumhurbaşkanlığı veya ilgili Bakanlıkların talebi üzerine Başkan tarafından verilen içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararı, Başkan tarafından, yirmi dört saat içinde sulh ceza hâkiminin onayına sunulur. Hâkim, kararını kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi hâlde, karar kendiliğinden kalkar.

III. İçeriğin Yayından Çıkarılması ve Erişimin Engellenmesi

İnternet üzerinden yapılan yayınlar nedeniyle mağdur olan kişilerin içerik sağlayıcısına buna ulaşılamaması halinde   yer sağlayıcısına başvurarak içeriğin kaldırılmasını talep hakları vardır.

Ancak kanun koyucu 5651 sayılı kanunun 9. maddesinde bu hususu özellikle belirtmiş internet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle kişilik haklarının ihlal edildiğini iddia eden gerçek ve tüzel kişiler ile Kurum ve kuruluşların   içerik sağlayıcısına, buna ulaşamaması hâlinde yer sağlayıcısına başvurarak uyarı yöntemi ile içeriğin yayından çıkarılmasını isteyebileceğini düzenlemiştir. Yine aynı maddede kanun koyucu kişilik hakkı ihlalinin bulunduğu durumlarda doğrudan sulh ceza hâkimine başvurarak içeriğe erişimin engellenmesinin istenebileceğini de hüküm altına almıştır.

Kişilik haklarına yapılan her saldırı bir haksız fiildir ancak her haksız fil suç teşkil etmemektedir. Suç teşkil etmeyen ve 5651 sayılı kanunun 8.maddesinde “numerus clauses” olarak sayılan suç tiplerinden hiçbirinin kapsamına girmeyen hak ihlallerine ilişkin erişimin engellenmesi bu madde altında düzenlenmiştir.

Mağdur olan kişilerin içerik veya yer sağlayıcısına başvuruları bunlar tarafından en geç yirmi dört saat içinde cevaplandırılır.

Mağdur kişilerin doğrudan sulh ceza hakimliğine başvurarak erişimin engellenmesini talep etmeleri durumunda hâkim başvuruyu en geç 24 saat içerisinde duruşma yapmaksızın karara bağlar. Hâkimin bu madde kapsamında verdiği erişimin engellenmesi kararları doğrudan Erişim sağlayıcıları Birliği’ne (bundan sonra kısaca Birlik olarak adlandırılacaktır) gönderilir. Birlik tarafından erişim sağlayıcıya gönderilen içeriğe erişimin engellenmesi kararının gereği derhâl, en geç dört saat içinde erişim sağlayıcı tarafından yerine getirilir.

5651 sayılı kanunun 8.maddesi kapsamı dışındaki erişimin engellenmesi kararlarının uygulanmasını sağlamak üzere Erişim Sağlayıcıları Birliği kurulmuştur. Birlik özel hukuk tüzel kişiliğini haizdir. Erişimin engellenmesi kararları uygulanmak üzere Birliğe gönderilir.

5651 sayılı kanunun 9/9 maddesinde kanun koyucu hakkında erişimin engellenmesi kararı alınan kişilik haklarının ihlaline ilişkin yayının başka internet sitelerinde de yayınlanması durumunda yeniden karar alınmadan ilgili kişi tarafından birliğe müracaat edilmesi halinde mevcut kararın bu adresler içinde uygulanacağını hüküm altına almıştır. 

IV. Özel Hayatın Gizliliği Nedeniyle İçeriğe Erişimin Engellenmesi

İnternet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle özel hayatının ihlal edildiğini iddia eden kişiler hakkın ihlaline neden olan yayının tam adresi (URL), hangi açıdan hakkın ihlal edildiğine ilişkin açıklama ve kimlik bilgilerini ispatlayacak bilgilerle Kuruma doğrudan başvuru yaparak içeriğin engellenmesi tedbirinin uygulanmasını isteyebilir.

Başkan kendisine gelen bu talebi uygulanmak üzere birliğe gönderir. Erişim engellenmesi talebinde bulunan kişiler Kuruma başvuruda bulunduktan sonraki yirmi dört saat içerisinde taleplerini sulh ceza hakimliğinin kararına sunar. Hâkim kırk sekiz saat içerisinde kararını Kuruma gönderir aksi halde karar kendiliğinden kalkar. Hâkim tarafından verilen talebin reddine ilişkin kararına karşı Başkan tarafından 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre itiraz yoluna gidebilir.

Özel hayatın gizliliğinin ihlaline ilişkin gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Başkanın emri ile erişim engelleme doğrudan Kurum tarafından yapılır. Bu karar da sulh ceza hakiminin onayına sunulur ve hâkim kırk sekiz saat içerisinde kararını açıklar.

Özel hayatın gizliliğinin ve korunmasının bir tezahür olan unutulma hakkı kişinin geçmişte yaşadığı bir olaya ilişkin haber, ses, fotoğraf, görüntü ve video kaydının internet üzerinde yapılan yayınlar vasıtasıyla kamuoyuna yansıma sonucu oluşan mağduriyetin giderilmesini amaçlamaktadır. Anayasa’da açıkça düzenlenmeyen unutulma hakkı, internet vasıtasıyla ulaşılması kolay olan ve dijital hafızada bulunan haberlere erişiminin engellenmesi için Anayasa’nın 5.,17. ve 20. maddelerinin doğal bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer taraftan unutulma hakkının kabul edilmemesi, internet vasıtasıyla kolayca ulaşılabilir ve uzun süre muhafaza edilebilir kişisel veriler nedeniyle başkaları tarafından kişiler hakkında ön yargı oluşturabilmesi nedeniyle manevi varlığının geliştirilmesi için gerekli onurlu bir yaşam sürdürmesine ve manevi bağımsızlığına müdahaleyi sürekli kılmaktadır.Bu nedenle unutulma hakkı kapsamında ifade ve basın özgürlükleri ile şeref ve itibarın korunması hakkı arasındaki dengenin sağlanması açısından 5651 sayılı kanun kapsamında talep edenin yerleşim yeri sulh ceza hakimliğine başvurularak içeriğin kaldırılması veya erişimin engellenmesi talep edilebilmesi mümkündür. (Yargıtay 19.Ceza Dairesi’nin 2016/15510 E.  2017/5325 K. 5.6.2017 T sayılı kararı)

Bu kanun kapsamında verilen erişimin engellenmesi kararları, ihlalin gerçekleştiği yayın, kısım, bölüm ile ilgili olarak (URL vb. şeklinde) içeriğe erişimin engellenmesi yöntemiyle verilir. Ancak, teknik olarak ihlale ilişkin içeriğe erişimin engellenmesi yapılamadığı veya ilgili içeriğe erişimin engellenmesi yoluyla ihlalin önlenemediği durumlarda, internet sitesinin tümüne yönelik olarak erişimin engellenmesi kararı verilebilir. 

V. Erişimin Engellenmesi Kararına İtiraz

5651 Sayılı kanunun 8.maddesi ile 9/A maddesinde erişimin engellenmesi ve içeriğin çıkarılması kararlarının birer koruma tedbiri olduğu açıkça belirtilmiştir.Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu da 2/10/2014 tarihli kararında erişimin engellenmesine ilişkin kararların demokratik ülkelerde çocuk pornografisi, çocukların cinsel istismarı ve ırkçılık gibi ağır suçlar için konulan ve yargılama sürecinin bir parçası olarak uygulanan zorunlu ve istisnai  bir yargısal tedbir olduğunu belirtmiştir. Anayasa Mahkemesi, 5651 sayılı Kanun’daki erişimin engellenmesi kararlarının cezai ve idari yaptırım niteliğinde olmayıp tedbir niteliğinde olduğuna işaret etmiştir. (AYM, E.2014/149, K.2014/151 , 2/10/2014).

Erişimin engellenmesine itiraz, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 267 vd. maddelerinde yer alan prosedüre göre yapılır. Erişimin engellenmesi kararına itiraz süresi, kararın tebliğ edilmesi veya öğrenilmesinden itibaren 7 gündür. İtiraz kararı veren Sulh Ceza Hakimliğinden sonraki sıra numaralı hakimliğe yapılır